De inzet van data en kunstmatige intelligentie (AI) door de politie vereist dringend heldere kaders en maatschappelijke verantwoording. Dat stelt de Wetenschappelijke Adviesraad Politie (WARP) in een nieuw rapport aan de korpschef. Volgens de raad ontbreekt het aan een adequaat wettelijk kader om de grondrechten van burgers te beschermen bij datagedreven politiewerk. De tijd van vrijblijvend experimenteren is voorbij, aldus het advies.
De aanbevelingen van de WARP komen in een periode waarin het gebruik van technologie binnen het politiewerk steeds meer publieke en politieke aandacht krijgt. Tegelijkertijd groeit de maatschappelijke ongerustheid over ondoorzichtige algoritmes, data-uitwisseling met commerciële partijen en het gebrek aan controlemechanismen.
Volgens de WARP is het fundament onder datagedreven politiewerk – zoals het gebruik van voorspellende systemen of AI bij opsporing – nog niet goed geregeld in de wet. De huidige Wet politiegegevens (Wpg) biedt te weinig houvast om burgers effectief te beschermen tegen misbruik of schending van hun rechten. De adviesraad stelt voor om een evaluatiecommissie in het leven te roepen voor herziening van de Wpg. Daarnaast is er behoefte aan een breder, overkoepelend kader voor innovaties op het gebied van datagedreven en AI-toepassingen binnen het politiewerk.
Transparantie als basisprincipe
Een van de kernpunten in het advies is de noodzaak van actieve transparantie. Burgers hebben volgens de WARP recht op inzicht in hoe en waarom de politie technologie inzet. De adviesraad pleit voor het principe “openbaar, tenzij”, waarbij standaard wordt uitgelegd welke algoritmes, databronnen of AI-modellen worden gebruikt – tenzij er zwaarwegende redenen zijn om dit niet te doen. Ook de samenwerking met commerciële partijen vraagt om strenge voorwaarden. De afhankelijkheid van externe leveranciers en technologiebedrijven kan de publieke controle en neutraliteit van het politiewerk ondermijnen.
Een ander belangrijk aandachtspunt is de digitale competentie van het politiekorps zelf. De WARP adviseert dat een kritische digitale mindset tot de basisvaardigheden van politiemensen moet gaan behoren. Niet alleen op IT-afdelingen, maar alle niveaus binnen de organisatie moet bewustwording komen over de mogelijkheden én risico’s van AI en datagedreven werken.
De adviesraad spreekt zich expliciet uit tegen het inzetten van AI om crimineel gedrag op persoonsniveau te voorspellen. Zulke toepassingen zijn volgens de WARP te risicovol en ondermijnen het vertrouwen van burgers in de politie. De politie zou dan ook expliciet en publiekelijk afstand moeten nemen van dit soort ambities. Daarentegen ziet de adviesraad ook mogelijkheden om met behulp van data en AI juist het vertrouwen tussen burgers en politie te versterken, bijvoorbeeld door het verbeteren van communicatie, dienstverlening of vroegsignalering bij maatschappelijke spanningen.
Breder maatschappelijk debat nodig
Volgens prof. dr. Marc Schuilenburg, voorzitter van de werkgroep achter het advies, moet de politie de technologische koers beter verankeren in democratische en maatschappelijke kaders. “De inzet van AI is niet neutraal. Zonder duidelijke normen, controle en openheid dreigt de legitimiteit van het politiewerk in het geding te komen.” Het volledige advies van de WARP – getiteld Navigeren in niemandsland – roept op tot verdere professionalisering van de inzet van AI, niet alleen technisch, maar juist ook juridisch en ethisch.
